((Women in Late Qing Dynasty and Modern China

انتشارات دانشگاه پکن؛ چاپ اول:2014 ؛ قیمت: 49 یوان.

‎این کتاب با دو بخش اصلی با عنوان­های «جامعهٔ زنان» و«مرگ زنان»، از میان متون نشریات نوظهور دورهٔ پایانی امپراتوری چینگ (اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم)، سه منظر تحلیلی را برگزیده­است: موقعیت اجتماعی زنان، الگوهای زنانه، و پدیدهٔ مرگ زنان. نویسنده با واکاوی زندگی و انگاره‌های زنان در این دوره، به بررسی پیچیدگی‌های تعامل میان زنانِ عصر چینگ متأخر با تحولات اجتماعی و فکری چین مدرن می‌­پردازد. رویکرد مؤلف مبتنی بر عبور از متون رسمی و ورود به فضای مطبوعات مردمی است تا با «بازگشت به صحنهٔ تاریخی»، تصویری عینی از واقعیت‌های آن عصر ارائه کند. این تلاش در کتاب از طریق تحلیل ده پروندهٔ موردی (case study) و پردازش ظریف اسناد تاریخی متجلی شده تا نمایی زنده از صحنه‌های اجتماعی عصر چینگ ترسیم، و پویایی‌های فرهنگی پنهان در آن را آشکار کند.

‎بخش نخست با عنوان «جامعهٔ زنان»، با تلفیق مطالعات موردی، دگرگونی‌های زنان چینگ را هم در شیوهٔ زندگی و هم در ساحت آگاهی‌های فکری بازمی‌نماید. بخش دوم با عنوان «الگوهای زنانه»، با ترسیم آرمان‌های شخصیتی زنان پیشرو، جهان ذهنی متفاوت آنان را در تقابل با سنت‌های پیشین به تصویر می‌کشد. بخش سوم یعنی «مرگ زنان»، به تحلیل معنای چندپهلو و اجتماعیِ شیوه‌ها، علل و پیامدهای مرگ سه زن در اوایل سدهٔ بیستم می‌پردازد که هریک، واکنش‌های گسترده‌ای در جامعه برانگیختند. به باور نویسنده، تصویر جامعی که از این طریق از جامعهٔ چینگ متأخر ارائه می‌شود، در واقع حاوی نشانه‌های اولیهٔ ظهور جامعۀ مدرن در چین است.

کتاب زنان در اواخر دوران چینگ و چین مدرن، اثر پرفسور شیائو هونگ، یک اثر علمی برجسته است که با نگاه زنان به بازسازی تحولات اجتماعی اواخر دوران چینگ پرداخته­است. این کتاب به بررسی شرایط پیچیدۀ زنان چین در دوران مدرن، از اواخر قرن 19 تا اوایل قرن 20 پرداخته­است. نویسنده با کنار نهادن کلان­روایت‌های سنتی، به منابع دست اول، ازجمله روزنامه‌ها، نامه‌ها و اسناد آن دوران تکیه کرده و از روش تحقیق میکروتاریخ و مطالعۀ موردی استفاده نموده­است. او ده مورد نمادین از جمله تأسیس مدرسۀ دخترانۀ چین در شانگهای، حادثۀ نامه‌نگاری دو چنگ‌شو، مباحث جنسیتی در مجلۀ «دنیای زنان» و مرگ کیو جین را به عنوان نمونه‌های برجسته انتخاب، و وضعیت زندگی و تحولات فکری زنان را در تعارض بین سنت و مدرنیته بازسازی کرده­است.

ارزش علمی این کتاب در نوآوری‌های روش‌شناختی آن نهفته است. شیائو هونگ با استفاده از اسناد روزنامه‌ای، به جای روایت‌های رسمی و تاریخ‌نگاری مبتنی بر اسناد دولتی، نگاهی از پایین به تاریخ چین دارد که بر اساس آن، صدای زنانی که در طول تاریخ، غالباً نادیده گرفته شده­اند، اکنون شنیده می‌شود. برای مثال، در تحلیل مدرسۀ دخترانۀ چین در شانگهای، نویسنده نه تنها به برنامه‌های آموزشی آن مدرسه و ایده‌های ترکیبی شرقی و غربی آن پرداخته، بلکه جزئیات ملاقات‌های اجتماعی زنان از کشورهای مختلف را بررسی، و برخوردهای فرهنگی غربی و چینی در سیستم آموزشی زنان چینگ را روشن می‌کند. تحلیل حادثۀ دو چنگ‌شو نیز با مقایسۀ نامه‌های خصوصی و نامه‌های عمومی، تضادهای میان آزادی ارتباطات و مقررات سنتی را در دنیای زنان نوین چینی آشکار کرده و پیچیدگی روابط قدرت جنسیتی را به تصویر می‌کشد. این دقت در تحلیل منابع تاریخی موجب شده تا دینامیک‌های فرهنگی اجتماعی در جامعۀ اواخر چینگ بازسازی شود و تاریخ‌نگاری به عمق تاریخی جدیدی دست یابد.

در سطح نظری، این کتاب محدودیت‌های تاریخ‌نگاری زنان را کنار زده و موضوعات آنان را در زمینۀ تحولات اجتماعی و فرهنگی چین در دوران مدرن بررسی می‌کند. نویسنده نه تنها زنان را به عنوان قربانیان منفعل در نظر نمی‌گیرد، بلکه با تحلیل «الگوی زنان» همچون خانم­ها بان ژائو، رولاند و پی‌چا نشان می‌دهد که چگونه نخبگان فرهنگی، از منابع تاریخی و فرهنگی جهانی برای بازسازی گفتمان‌های جنسیتی استفاده کردند. به‌ویژه بخش «مرگ زنان» از اهمیت خاصی برخوردار است، جایی که مرگ‌های غیرطبیعی زنانی چون هویی شینگ، هو فانگلان و کیو جین به عنوان نمادهای چندگانه،‌ از یک سو تراژدی سرکوب پدرسالارانه و از سوی دیگر کاتالیزور بیداری فمینیستی و ملی‌گرایی به شمار می‌آید. مرگ کیو جین، موجب بروز طوفان‌های سیاسی و اجتماعی شد و نیکوکاری‌های مردمی نشان داد که فداکاری او فراتر از منافع شخصی بوده و به یک رویداد فرهنگی- سیاسی برای به چالش کشیدن نظم جنسیتی سنتی تبدیل شده­است.

یکی دیگر از ویژگی‌های برجستۀ این کتاب، رویکرد بینارشته‌ای آن است. شیائو هونگ با استفاده از نقد ادبی، مطالعات جنسیتی و تاریخ اندیشه، به «باستان‌شناسی دانش» پرداخته و اسناد تاریخی را رمزگشایی می‌کند. برای مثال، در تحلیل گفتمان «مرد کاهش یافته، زن کاهش نمی‌یابد»، روند تحول این اصطلاح را از یادآوری تغییرات دوران مینگ و چینگ تا گفتمان فمینیستی اواخر چینگ بررسی کرده و نشان می‌دهد که چگونه از منابع تاریخی برای ساخت گفتمان مدرن استفاده شده‌است. تحلیل متن‌های مجلۀ «دنیای زنان» نیز با تجزیه و تحلیل تفاوت‌های دیدگاه‌های نویسندگان مرد و زن در آن مجله، تنش‌های درونی گفتمان‌های فمینیستی اولیه را آشکار می‌کند. این رویکرد، نه تنها ابعاد جدیدی به تاریخ‌نگاری می‌بخشد؛ بلکه یک الگوی نوین برای درک آرای مختلف در تاریخ اندیشۀ اواخر چینگ ارائه می‌کند.

به عنوان یک اثر علمی که بیش از بیست سال برای تدوین آن صرف شده­است، هدف اصلی این کتاب نشان دادن ارتباط هم‌زیستی تجربه‌های زنان و مدرنیته است. نویسنده تأکید می‌کند که زنان اواخر دوران چینگ، با استفاده از آموزش، رسانه‌ها، و انجمن‌ها، به استقلال محدود خود دست یافته‌اند؛ که در واقع نشانه‌ای از ظهور آگاهی مدنی است. موقعیت‌های متناقض آنان در فرایند شکل‌گیری «ملت نوین» که هم مسئولیت‌های سیاسی برای تقویت قدرت ملی و حفظ قومیت را بر عهده دارند و هم به­شدت درگیر محدودیت‌های جنسیتی سنتی هستند، چالش‌های عمیق در فرآیند مدرن شدن چین را به تصویر می‌کشد. همان‌طور که در پایان کتاب آمده­است، تناقض‌های زنان در اواخر دوران چینگ که «بار سنگین ملت را بر دوش می‌کشند»، همچنان یک موضوع مهم و قابل تأمل است. این اثر نه تنها شکاف‌های موجود در مطالعات جنسیتی را پر کرده­؛ بلکه با یک رویکرد تاریخ‌نگاری از پایین به بالا، دیدگاه‌های بی‌بدیلی برای بررسی تحولات چین مدرن ارائه می‌کند.

مترجم: خانم شائو هَن وِن؛ استادیار زبان فارسی دانشگاه گوانگدونگ.